Eén van de dingen die als vanzelfsprekend geacht wordt, is elektriciteit. In ons dagelijks leven rekenen we erop dat elektriciteit altijd beschikbaar is, van het opladen van telefoons tot het laten draaien van industriële machines. En toch is het zo dat het elektriciteitsnet niet altijd probleemloos werkt: er kan een onverwacht tekort aan stroom ontstaan door bijvoorbeeld een uitval van een energiecentrale, storingen in het net of een plotselinge piekvraag. Om te voorkomen dat het netwerk instort en een grootschalige stroomuitval, ofwel black-out, plaatsvindt, wordt noodvermogen ingezet. Maar wat is noodvermogen precies en hoe werkt het? Wij vertellen je er alles over!
Wat is noodvermogen?
Noodvermogen, ook wel bekend als ‘emergency power’ of ‘reservevermogen’, is het extra vermogen dat tijdelijk wordt vrijgemaakt of opgewekt om het elektriciteitsnet stabiel te houden wanneer er een onverwacht tekort ontstaat. Dit kan in noodsituaties van cruciaal belang zijn om de elektriciteitsvoorziening voor huishoudens, bedrijven en vitale infrastructuur zoals ziekenhuizen te waarborgen.
Wanneer is noodvermogen nodig?
Noodvermogen wordt ingezet in situaties waarin er een onevenwicht ontstaat tussen de vraag naar en het aanbod van elektriciteit, ofwel: als er te weinig elektriciteit beschikbaar is in verhouding met de vraag naar elektriciteit. Zo kan er bijvoorbeeld noodvermogen ingezet worden als er grote energiecentrales uitvallen. Als een grote elektriciteitscentrale plotseling uitvalt, kan er in korte tijd een tekort aan elektriciteit ontstaan. Het is essentieel dat dit tekort onmiddellijk wordt opgevangen om te voorkomen dat het hele elektriciteitsnet verstoord raakt.
Ook kan het zijn dat er sprake is van een extreem hoge vraag naar elektriciteit, bijvoorbeeld tijdens hittegolven wanneer veel mensen airconditioning gebruiken of juist in de winter wanneer verwarmingssystemen op volle toeren draaien. Als de reguliere energieproductie niet voldoende is om deze piekvraag te dekken, kan noodvermogen nodig zijn. Daarnaast kunnen netwerkproblemen, zoals kapotte hoogspanningskabels of defecte transformatoren, een verstoring veroorzaken in de distributie van elektriciteit. Ook dan helpt noodvermogen om de stabiliteit van het netwerk te waarborgen.
Tot slot is met de groei van duurzame energiebronnen, zoals zonne- en windenergie, het elektriciteitsaanbod variabeler geworden. Als de zon niet schijnt of de wind niet waait, kan het aanbod snel afnemen en is noodvermogen soms nodig om het tekort op te vangen.
Hoe werkt noodvermogen?
Noodvermogen wordt op verschillende manieren geleverd, afhankelijk van de beschikbare bronnen en de aard van de noodsituatie. De belangrijkste methoden om noodvermogen te leveren zijn:
- Reservecentrales inschakelen: Veel energienetwerken hebben speciaal daarvoor aangewezen elektriciteitscentrales in reserve. Dit zijn vaak gascentrales en kunnen binnen enkele minuten opgestart worden om extra vermogen aan het net te leveren.
- Vraagsturing (demand response): Grote bedrijven of industrieën kunnen gevraagd worden om tijdelijk hun energieverbruik te verminderen, waardoor er geen extra elektriciteit opgewekt hoeft te worden. In ruil hiervoor krijgen ze vaak een financiële compensatie.
- Batterijopslag en energieopslagsystemen: Met de opkomst van grote batterijopslagsystemen kunnen energienetbeheerders nu opgeslagen elektriciteit vrijgeven op momenten dat er een tekort is.
- Noodaggregaten en kleine opwekkingseenheden: Bedrijven of grotere instellingen hebben vaak noodgeneratoren die ingeschakeld kunnen worden bij stroomuitval. Deze noodaggregaten kunnen lokaal elektriciteit leveren en voorkomen dat cruciale infrastructuur stil komt te liggen.
- Flexibele markten: Dit zijn speciale markten voor noodvermogen, waar partijen hun vermogen of hun flexibiliteit kunnen aanbieden. Leveranciers en grote verbruikers kunnen hier aan deelnemen door hun productie te verhogen of juist te verminderen, afhankelijk van de behoeften van het net.
Wordt er betaald voor noodvermogen?
Hoewel je het hoogstwaarschijnlijk niet merkt, wordt er doorgaans wel betaald voor noodvermogen. Dit kan door betaling aan producenten van noodvermogen, compensatie voor vraagsturing en het doorberekenen van de kosten aan afnemers.
Producenten die reservevermogen beschikbaar stellen, zoals gascentrales of batterijopslagsystemen, krijgen betaald voor het leveren van noodvermogen wanneer het nodig is. Dit gebeurt meestal via afspraken met de netbeheerder (zoals TenneT). Deze betalingen komen voort uit contracten waarin de voorwaarden voor beschikbaarheid en inzet zijn vastgelegd.
Bedrijven die deelnemen aan vraagsturing krijgen betaald om hun energieverbruik tijdelijk te verminderen. Netbeheerders bieden vaak financiële prikkels aan bedrijven om hen te belonen voor hun flexibiliteit. Dit is vooral interessant voor bedrijven die hun productie zonder grote verliezen kunnen verlagen of uitstellen.
Als er sprake is van het doorberekenen van de kosten, worden de kosten voor noodvermogen worden uiteindelijk doorberekend aan de afnemers van elektriciteit. Deze kosten kunnen zichtbaar zijn op de energierekening, vaak onder de noemer 'transportkosten' of 'netbeheer'. Deze kosten variëren afhankelijk van de marktomstandigheden en de mate waarin noodvermogen moet worden ingezet.
