Door de oorlog in Oekraïne en alle geopolitieke ontwikkelingen hieromheen heeft de energiemarkt, vooral de gasmarkt, alle aandacht in de media. Het nieuws wisselt elkaar in rap tempo af. De NS2, de LNG toevoer, het Russische gas, Groningergas en alternatieve voor gas zijn de onderwerpen van de continue informatiestromen. In deze nieuwsupdate wordt ingegaan op de verschillende informatiestromen en wat de mogelijke impact kan zijn op de energiemarkt.
Grondstoffen in de basis van de elektriciteitsprijs
Het opwekken van energie gebeurt op verschillende manieren. In Nederland wordt het grootste deel van de elektriciteit geproduceerd door verbranding van fossiele brandstoffen, zoals aardgas en steenkool. Maar elektriciteit wordt ook gemaakt door verbranding van biomassa, met windturbines, waterkracht, zonnecellen en kernenergie. Dit is echter nog het kleinste deel. We hebben in Nederland helaas nog teveel fossiele brandstoffen nodig om elektriciteit te produceren. Deze brandstoffen heeft Nederland zelf niet of niet genoeg en wordt gehaald uit het buitenland. Rusland is één van de grootste leveranciers van deze fossiele grondstoffen. Door de oorlog in Oekraïne komt de leveringszekerheid mogelijk in gevaar en dat zorgt voor een grote onzekerheid en stress in de energiemarkt. Met stijgende prijzen tot gevolg.
De stijging van de kolenmarkt
Op de Europese kolenmarkt schieten de prijzen sinds het uitbreken van de oorlog in Oekraïne omhoog op een manier die nog nooit eerder is vertoond. Rusland is namelijk één van de grootste kolenproducent en bovendien een belangrijke leverancier voor Europa. In deze markt is het leveringscontract voor het kalenderjaar 2023 in prijs verdubbeld. Men is bang dat de steenkoolaanvoer wordt verstoord. Daarnaast is de vraag, door de lage CO2-prijs, voor de opwek van elektriciteit groot. Kolencentralen zijn op dit moment zeer winstgevend. De gestegen steenkoolprijs wordt namelijk meer dan goedgemaakt door de harder gestegen prijs voor elektriciteit. Daarnaast maakt de gedaalde prijs voor CO₂-emissierechten de winstgevendheid nog groter.
CO2-prijzen en het effect op kolen
Emissiehandel is de handel in emissierechten: het recht om broeikasgassen uit te stoten. Met 1 emissierecht mag een bedrijf 1 ton koolstofdioxide (CO2) uitstoten. De steenkoolcentrales stoten een hoeveelheid CO2 uit bij het opwekken van elektriciteit en moeten dus een emissierecht betalen. Zij stoten meer CO2 uit bij het opwekken dan een gascentrale. Hierdoor zorgen een daling van de CO2-emissierechten en een stijging van de gasprijs ervoor dat het opwekken van elektriciteit door een steenkoolcentrale rendabeler wordt. Het effect van de CO2-prijs kan beide kanten opwerken. Immers doordat de uitstoot van centrales toeneemt, stijgt de vraag naar emissierechten en dus stijgende emissieprijzen. Dit kan ertoe leiden dat de gascentrales weer aantrekkelijker worden. Dit is een balans, die telkens weer opnieuw wordt opgemaakt.
Waarom stijgt gas?
Rusland levert ongeveer een kwart van het aardgas dat in de Europese Unie wordt verbruikt en daarbij loopt ongeveer 80% van die export via pijpleidingen over Oekraïense bodem voordat ze in de EU aankomen. Oekraïne is dus een belangrijk doorvoerstation en Nederland is in behoorlijke mate afhankelijk hiervan. De oorlog zorgt dus voor een enorme prijsstijging in de gasmarkt, ondanks dat alle economische sancties vanuit het Westen tegen Rusland niet zijn gericht op de energie-export (aardgas, steenkool, olie). De angst over de leveringszekerheid domineert de markt.
Toch blijft het Russisch aardgas vooralsnog via pijpleidingen naar Europa stromen, ook door de pijpen die over Oekraïens grondgebied lopen. Sterker nog de stroming naar Europa nam de afgelopen week toe. Niet alleen werden er voor het eerst dit jaar weer westwaartse flows van Polen naar Duitsland gemeten, ook het volume op de transportroute via Oekraïne vloog omhoog van 25 naar 85 miljoen m3 per dag. Echter blijven handelaren zich zorgen maken. De druk om de Russische stromen af te snijden neemt toe, ondanks de vooruitzichten op een mogelijk gastekort in de zomer.
Eén stabiele factor op dit moment binnen de gasmarkt is de toevoer van het LNG. De Europese import van vloeibaar gas (LNG) blijft stabiel. De prijs in Europa ligt in verhouding momenteel hoger dan in Azië, wat momenteel een voordeel is voor Europa. Hierdoor kiezen LNG-schepen voor Europa, wat zorgt voor verlichting aan de aanbodszijde.
De Nederlandse gascentrales draaien volop
De hoge gasprijs zorgt ook voor een stijgende elektriciteitsprijs. Gas is immers nodig voor het opwekken van elektriciteit. De Nederlandse gascentrales draaien op dit moment volop. De Nederlandse gascentrales zijn veelal nieuwer en efficiënter dan de centrales in omringende landen, waardoor ze goedkoper kunnen produceren dan de centrales in onze buurlanden. Daarnaast liggen de elektriciteitsprijzen in de omringende landen van Nederland nog hoger, waardoor Nederland ook nog op verschillende uren stroom exporteert.
De Nord Stream 2 (NS2) opgeschort
Eén van de sancties is dat de certificering van de NS2, zoals de pijpleiding heet, is tegengehouden. Het traject is gereed, maar moet eerst worden gecertificeerd voor het in gebruik kan worden genomen. Naast deze sanctie geven andere grote partijen zoals Shell aan afstand te doen van hun aandeel in Russische projecten. Shell neemt daarmee ook afscheid van hun aandeel (bijna 10%) in de NordStream2-pijpleiding. Ook het moederbedrijf van gaspijpleiding Nord Stream 2 wankelt met uitstel van betaling. Het hele project rondom de NS2 wordt steeds instabieler en dus ook de toevoer van het gas door deze leiding.
Besproken alternatieven
Om minder afhankelijk te worden van de Russische toevoer zijn een aantal alternatieven de revue gepasseerd. Eén van de besproken onderwerpen is het opschroeven van het Groningsgas. Uit een enquête uitgevoerd door het Dagblad van het Noorden blijkt dat Groningers bereid zijn om de gaskraan op een veilige manier op te zetten. Liefst 83 procent van de ondervraagden vindt dat Nederland moet stoppen met de import van Russisch gas. Van 60 procent mag daarvoor de gaskraan in Groningen verder open, tot maximaal 12 miljard kuub per jaar. Dit is echter wel een klein deel in verhouding met de Russische import.
Het uitstellen van de afbouw van kolen en kerncentrales is weer op de agenda gekomen, omdat deze weer elektriciteit kunnen produceren. Dit staat echter haaks op het Klimaatakkoord, want dan stijgt de CO2 uitstoot weer. Echter is hierbij de kanttekening dat de import van deze grondstoffen ook weer voor deel uit Rusland komen.
Daarnaast komt door deze situatie weer meer aandacht voor het bewuster omgaan met energie. Elke vorm van besparing is nu nog relevanter en verlaagt de afhankelijkheid.
